Gronkowce
Gronkowce (Staphylococcus) - należą do grupy ziarenkowców Gram-dodatnich, nazwę zawdzięczają temu, że mają kulisty kształt i tworzą skupiska przypominające grona - staphyle.
Najczęściej występującym szczepem gronkowca jest Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus). Gronkowiec złocisty jest zdolny do łatwego nabywania oporności na antybiotyki, co więcej bakterii tej wystarczają zaledwie dwie godziny inkubacji – dlatego gronkowiec tak szybko się rozprzestrzenia.
Nosicielstwo
Gronkowce złociste stosunkowo często występują w środowisku człowieka. Rozprzestrzenianiu sprzyja bezobjawowe nosicielstwo (bytują w nosie i gardle, na włosach, a także na skórze zdrowych osobników). Szacuje się, że co najmniej 10% ludzi zdrowych to stali nosiciele gronkowca złocistego, zaś 70 - 90% należy do tzw. nosicieli przejściowych. Nosicielstwo dotyczy najczęściej śluzówki przedsionka jamy nosowej, może również występować przejściowo na skórze, w gardle oraz w drogach rodnych u kobiet. Kolonizacja szczepem gronkowca złocistego w niekorzystnych warunkach może stanowić punkt wyjścia dla zakażenia.
Nosicielstwo występuje szczególnie często pośród personelu szpitalnego, co ma szczególne znaczenie dla szerzenia się zakażeń wewnątrzszpitalnych. Wielooporne gronkowce pochodzące ze środowiska szpitalnego (tzw. MRSA, MRSE) stanowią poważne niebezpieczeństwo, często są wrażliwe tylko na jedną grupę leków (glikopeptyd, np. wankomycyna). To bardzo niebezpieczne i na całym świecie obserwuje się narastanie tego zjawiska w wyniku powszechnego nadużywania (w medycynie ludzkiej, weterynarii i rolnictwie) antybiotyków. Są już niestety pierwsze na świecie (także w Polsce) szczepy oporne na wankomycynę.
Obecnie większość szczepów gronkowca wytwarza penicylinazę, która rozkłada naturalną penicylinę.
Przyczyną zatruć gronkowcowych mogą być różne produkty spożywcze, najczęściej: ciastka z kremem i budyniem, jajka i sałatki z majonezem. Ponadto: mleko i nabiał, mięso, wędliny, drób oraz przetwory z ryb i lody. Te ostatnie są dość częstą przyczyną zatruć wtedy, gdy mieszanka przeznaczona do zamrożenia, nie została natychmiast schłodzona po pasteryzacji lub gdy rozmrożone lody zostały powtórnie zamrożone. Enterotoksyna obecna w produkcie spożywczym nie zmienia zwykle smaku ani zapachu tego produktu. Nie powoduje także bombażu konserw, ponieważ gronkowce nie wytwarzają gazu.
Ryzyko zakażenia gronkowcem złocistym wzrasta w przypadku:
• przerwania ciągłości tkanek
• obecności ciała obcego w tkankach
• współistniejących chorób, takich jak: nowotwory (np. białaczki), marskość wątroby, cukrzyca i inne choroby metaboliczne, stosowanie terapii immunosupresyjnej lub przeciwnowotworowej, inne niedobory odporności.
Chorobotwórczość
Gronkowce najczęściej powodują:
• zakażenia skóry, infekcje ran i dróg oddechowych;
• zapalenie mieszków włosowych, trądzik, liszajec, jęczmień, czyraki;
• zapalenie płuc, wsierdzia, stawów;
• zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych;
• zakażenia szpiku kostnego i kości;
• ropnie narządowe: płuc, wątroby, nerek, mózgu.
Ponadto mogą powodować zatrucia pokarmowe za sprawą wytwarzanego jadu - enterotoksyny, która wywołuje niezwykle silne wymioty i biegunki oraz spadek ciśnienia krwi, zapaść. Jad ten jest bardzo odporny na działanie wysokiej temperatury, nie niszczy go nawet gotowanie przez 30 minut.
Bakterie gronkowca złocistego potrafią skupiać się w grona tworząc grupy komórek, co sprawia, że chociaż ich zewnętrzna warstwa jest niszczona przez system odpornościowy, jednak te usytuowane wewnątrz grona bezpiecznie rozmnażają się. Bakteria ta broni się również wytwarzając koagulazę, która przyczynia się do tworzenia fibryny. To czyni gronkowca niedostępnym dla fagocytów, które nie mogą wyprowadzić intruza na zewnątrz organizmu.
Optymalna temperatura do rozwoju gronkowca wynosi 37 °C. Zatrucia gronkowcem mają krótki okres inkubacji - średnio 2 h.
Jeszcze przed zadziałaniem naszego układu immunologicznego, niezwykle ciekawym sposobem samoobrony bakterii jest wytworzenie swoistego systemu SOS.
W momencie, kiedy gronkowiec złocisty bywa wychwytywany przez fagocyty, czyli komórki odpornościowe naszego organizmu odpowiedzialne za pozbycie się nieproszonych gości tzw. "śmieciary" (komórki oczyszczające organizm z martwych komórek czy bakterii) organizm broni się przed infekcją podnosząc temperaturę ciała. Podczas wysokiej gorączki 39-40°C, fagocyty 10-krotnie zwiększają swoją skuteczność. W tym czasie należy dostarczać organizmowi duże dawki naturalnej witaminy C. Układ immunologiczny mamy po to, aby nam pomógł w sprawnym usuwaniu chorobotwórczych drobnoustrojów z organizmu. Zatem zbyt szybkie zbijanie gorączki i wyręczanie odporności antybiotykami, nie pozwala na działanie naszych własnych sił obronnych, a fagocyty ("śmieciary" oczyszczające organizm) nie mogą dobrze wykonać swojej pracy. I zgodnie z powiedzeniem "narząd nieużywany zanika, jego działanie wycofuje się" - tracimy zdolność do własnej obrony, która na infekcje reaguje z czasem coraz słabiej.
Jednostki chorobowe
Gronkowiec złocisty najczęściej powoduje zakażenia ropne skóry, tkanek podskórnych oraz tkanek miękkich, zakażenia układowe, zakażenia lub zatrucia związane z produkcją toksyn.
1. Zakażenia ropne skóry, tkanek podskórnych oraz tkanek miękkich:
• czyraki
• czyraczność
• jęczmień (choroba)
• karbunkuł
• ropnie
• ropne zakażenia ran pooperacyjnych, pourazowych i innych
• trądzik
• liszajec (zwykle gronkowiec wtórnie dołącza się zakażenia paciorkowcem ropotwórczym)
• zapalenie sutka u kobiet karmiących piersią
• pyodermia
• zastrzał
• zanokcica
• figówka
• zapalenie mieszka włosowego.
2. Zakażenia układowe:
• zapalenie szpiku kostnego i kości
• zapalenie tchawicy
• zapalenie płuc - jako powikłanie grypy
• zapalenie mięśnia sercowego, ostre zapalenie wsierdzia
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropnie mózgu
• zapalenie żył
• zakażenie układu moczowego
• posocznica gronkowcowa.
3. Zakażenia lub zatrucia związane z produkcją swoistych toksyn
• choroba Rittera
• zespół wstrząsu toksycznego
• gronkowcowe zatrucia pokarmowe